متافیزیک از ریشهی (متافیزیکاس) که یک کلمهی یونانی میباشد، گرفته شده است. کلمـهی متافیزیکـاس از دو بخش (متا) بهمعنای (تغییر)و (فیزیکاس) بهمعنـای طبیعت تشـکیل شدهاست. برخی نیز متافیزیک را از ریشهی یونانی (متاتافوسیکا) دانستهاند که با حذف حرف اضافه (تا) و تبدیل (فوسیکا) به (فیزیک) بهصورت متافیزیک درآمده است.
در حال حاضر لغت متافیزیک از پیشوند «متا» بهمعنای وراء، فرا، ماوراء، بعد و پشـت و کلمـهی «فیزیـک» بهمعنـای طبیعـت تشـکیل شده است. منظور از طبیعت، دنیایی است که در حال حاضر، در آن زندگی کرده، آن را احسـاس و ادراک مینماییم. پس متافیزیک بهمعنای ماوراءالطبیعه، مابعدالطبیعه و یا فوقطبیعت است و شامل بخـشهـایی از جهان بیکران هستی و موجوداتی میشود، که از حوزهی ادراک حـواس پنجگانهی ظاهری ما خارج است.
بنابه گفتهی مورّخان، لفظ متافیزیک، نخست بهصورت نامی برای یکی از کتابهای ارسطو بهکار رفته بود، که از نظر ترتیب بعد از کتاب (طبیعت) قرار داشته، از طرف مؤلف، نام و عنوان خاصی به آن داده نشده بود، که بعدها به آن کتاب، عنوان (بعد از طبیعیات) داده شد. این کتاب از مباحث کلّی وجود بحث میکرده است، مباحثی که در علوم اسلامی به امور عامه معروف شده، بعضی از فلاسفهی اسلامی، نام (ماقبلالطبیعه) را نیز برای آن مناسب دانستهاند.
در بعضی از منابع، متافیزیک نام مجموعهای از مسائل عقلـی- نظـری اسـت، که بخشـی از فلسـفهی به اصـطلاح عـامّ را تشـکیل میداده است. چنانکه امروز گاهی واژهی فلسفه به آنها اختصاص داده میشود و یکی از اصطلاحات جدید فلسفه مساوی با متافیزیک میباشد، که کوشش میکند، تا طبیعت اساسی هر واقعیّتی، چه قابل رؤیـت و چه غیر قابل رؤیت را درک کند.
(دانشکدهی متافیزیک کیآرا) در استرالیا، متافیزیک را (رفتن به ورای مادّه) توصیف کرده است. (دانشکدهی مطالعات متافیزیک)، متافیزیک را علم (بودن) میداند، همچنین معتقد است که متافیزیک علم یا فلسفهای است که ذات، علل اولیّه و یا قوانین حاکم بر تمام مخلوقات را بهطور سازمان یافته بررسی میکند؛ بررسی حقیقت و ذات جهان نیز در همین مقوله قرار میگیرد. در تعریف این دانشکده، متافیزیک، رفتن به ورای حواسّ پنجگانه آمده است. همچنین آمده است که متافیزیک راهی است که زندگی را در سطوح روحی، روانی، ذهنی و فیزیکی تشریح میکند.
(دانشکدهی خداشناسی متافیزیکی) درآمریکا، بررسی (علل اولیهی هستی و دانش) را متافیزیک میداند. پژوهشگران این دانشکده معتقدند، متافیزیک درصدد توضیح ذات «بودن» و مبداء و ساختار جهان است. همچنین متافیزیک اتّحاد ویژگیهای روحی، ذهنی و فیزیکی را مدّ نظر دارد.
دکتر لاکلان هایندز متافیزیک را شامل آنچه که ماورای طبیعت قابل دید است، میداند. به تعبیر ابنسینا، متافیزیک مجموعهای از حکمت ماقبلالطبیعه و مابعدالطبیعه است، که ابعاد غیر فیزیکی و ماورائی انسان را نیز شامل میشود، که با حواسّ معمولی قابل احساس نمیباشد، ولی با حواسّ برتر میتوان آن را ادراک کرد.
ارسطو معتقد است که متافیزیک به اندیشه در مورد (اکثر مسائل اساسی وجود) میپردازد. حکیمان مسلمان نیز همین مفهوم را با تعـابیر دیگری بیان داشتهاند. آنان معتقدند که موضوع متافیزیـک (وجود) است. ویلیام جیمز، متافیزیک را جهد بلیغ و سعی وافر در طریق تفکّر واضح میداند. ریچارد تیلور در کتاب (مابعدالطبیعه) خود، متافیزیک را اندیشیدن دربارهی اساسیترین مسائل وجود بدون تحکّم بیان میکند. برتراندراسل متافیزیک را کوشش برای شناختن کل عالم از راه تفکر میداند.
در متون و منابع (دانشگاه بینالمللی متافیزیـک)، (دانشـگاه اطلاعات متافیزیک)، (دانشگاه مطالعات ماورایی) و (دانشگاه ایالتی متافیزیک) نیز تعاریفی مشابه آنچه ذکر گردید، از متافیزیک آمده است. «انجمن جهانی متافیزیک)، (انجمن متافیزیک دنیا)، (جامعهی بینالمللی متافیزیک)،(انجمن تحقیقات متافیزیک)، (انجمن دکترهای متافیزیک»، (آکادمی متافیزیک) و (آکادمی بینالمللی آگاهی) نیز تعاریف مشابهی از متافیزیک ارائه کردهاند. حکیمان مابعدالطبیعی از جمله افلاطون، فارابی، ملاصدرا، آگوستین، لایبنیتز و سایرین نیز تعاریف نزدیک به مضامین فوقالذکر دارند. دکتر شالکو و دکتر باتلر نیز همین مفاهیم را با بیان دیگـری ابراز داشتهاند. بسیاری از استادان و پژوهشـگران معاصـر نیز بر همـین عقیدهاند.
متافیزیک به تعبیر ابنسینا مجموعهای از حکمت ماقبلالطبیعه و مابعدالطبیعه میباشد، همچنین ابعاد فرافیزیکی و ماورائی انسان را نیز شامل میشود، که با حواس پنجگانه قابل احساس نمیباشد، ولی با حواس برتر میتوان آن را ادراک کرد. به عبارت دیگر متافیزیک به مجموعه مقولات غیر قابل ادراک با حواس ظاهری گفته میشود. در برخی منابع، متافیزیک به معنی ”رفتن به ماورای فیزیک“ آمده است؛ فیزیک نیز عبارت است از پدیدههایی که با حواس پنجگانه در حالت عادی احساس میشود، پس برای درک متافیزیک باید از حواس برتر بهره گرفت.
قرارگرفتن در مسیر متافیزیک، نقطه عطفی بوده که امید است به شناخت خود و معرفت خداوند عزّوجل منتهی گردد (انشاءالله)، که این امر مهـمّ (خداشناسی) نیز از جمله اهداف خلقت انسان به شمار میرود (الله اعلم). همچنین میتوان امید داشت که آشنایی با متافیزیک، در رسیدن به سایر اهداف خلقت انسان (عبادت و آزمایش) مؤثر واقع گردد. متافیزیک میتواند بعنوان ابزار و وسیلهای برای پیشرفت در امور تحصیلی، شغلی، خانوادگی و … مورد استفاده قرار گیرد. برخی افراد نیز به دلیل حـسّ ماجراجویی، کنجکاوی، حقیقتجویی و یا برای تفریح و سرگرمی به سراغ متافیزیک میآیند؛ جوانان به دلیل عطش زیادی که برای دستیابی به ناشناختهها دارند، مشتاق این مقوله میباشند. برخی بزرگان نیز از متافیزیک بهعنوان یک نیاز فطری یاد کردهاند.
امروزه در سراسر دنیا متافیزیک بهعنوان یک رشتهی علمی دانشگاهی مورد
توجـّه قرار گرفته است و در بسیاری از دانشگاههای معتبر دنیا جایگاه
ویژهای را به خود اختصاص داده است، تا جایی که دانشگاهها و دانشکدههای
اختصاصی برای ارائه آموزشهای کلاسیک و رسمی متافیزیک در مقاطع تحصیلی
مختلف شکل گرفته است. برخی از این مراکز تا مقطع تحصیلی دکترای تخصصی
(Ph.D) دانشجو میپذیرند. در همین راستا میتوان موارد زیر را
بهعنوان نمونه ذکر کرد : دانشگاه بینالمللی متافیزیک، دانشکدهی
متافیزیک کیآرا، دانشکدهی مطالعات متافیزیک، دانشکدهی متافیزیک
کامپوس، دانشکدهی خداشناسی متافیزیک. همچنین صدها مرکز، مؤسسه، آزمایشگاه
و مدرسهی تخصصی در زمینهی متافیزیک فعالیت دارند که ذکر نام آنها در
اینجا ممکن نیست.
امروزه در دنیای جدید و عصر علم و تکنولوژی، متافیزیک یکی از مسائل مورد
توجه بسیاری از افراد در سراسر جهان است. در ایران اسلامی نیز مشاهده
میشود که افراد، بخصوص جوانان به آن توجه دارند، استقبال فراوان از
کتابهایی که در این زمینه منتشر میشود و یا سمینارهایی که در این مقوله
برگزار میگردد، مبین آن است. همچنین استقبال قابل توجه از جلسات خصوصی که
در این ارتباط تشکیل میگردد، نیز تأیید کننده این امر مهم میباشد، حجم
اطلاعات موجود بر روی شبکه جهانی اینترنت پیرامون متافیزیک و علوم مرتبط
با آن نیز مبین دیگر این مطلب میباشد.